20
0
چه ترکیبات شیمیایی در اسانسها وجود دارد و چگونه بر بدن اثر میگذارند؟
چه ترکیبات شیمیایی در اسانسها وجود دارد و چگونه بر بدن اثر میگذارند؟
اسانسها یا روغن‌های معطر، عصاره‌های غلیظ و طبیعی گیاهان هستند که از برگ‌ها، گل‌ها، پوست، ریشه یا میوهٔ آنها استخراج میشوند.
این مواد خوش‌بو از دیرباز در طب سنتی، آروماتراپی (رایحه‌درمانی)، و صنایع آرایشی و دارویی مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
جذابیت اسانسها تنها در بوی خوش آنها نیست، بلکه در قدرت بی‌نظیرشان برای تأثیرگذاری بر بدن و ذهن انسان نهفته است. پژوهش‌های علمی نشان می‌دهد که ترکیبات شیمیایی موجود در اسانسها می‌توانند بر سیستم عصبی، گردش خون، سیستم ایمنی و حتی خلق‌وخو تأثیر مستقیم بگذارند.
اما این اثرات چگونه اتفاق می‌افتند؟ پاسخ را باید در ساختار شیمیایی پیچیده و طبیعی این روغن‌ها جست‌وجو کرد.
ترکیبات شیمیایی تشکیل‌دهندهٔ اسانسها
هر اسانس مجموعه‌ای از صدها ترکیب شیمیایی طبیعی است که در کنار هم بوی خاص و اثرات درمانی منحصربه‌فردی را ایجاد میکنند.
این ترکیبات از نظر ساختار شیمیایی و عملکرد، به چند گروه اصلی تقسیم میشوند
ترپنها (Terpenes)
ترپنها بزرگ‌ترین گروه مولکولی در اسانسها هستند.
این ترکیبات از ایزوپرن ساخته شدهاند و نقش اصلی در بوی تند، مرکباتی یا گیاهی بسیاری از اسانسها دارند.
برای مثال، لیمونن در اسانس لیمو و پرتقال باعث ایجاد بوی تازه و نشاط‌آور میشود، در حالی که پینن در اسانس درخت کاج بوی تیز و خنک به وجود می‌آورد.
ترپنها نه‌تنها خوش‌بو هستند بلکه خاصیت ضدالتهاب، ضدویروس و ضدباکتری دارند. برخی از آنها با اثرگذاری بر گیرنده‌های عصبی، می‌توانند حس آرامش یا انرژی را در بدن تقویت کنند.
الکلها (Alcohols)
الکل‌های طبیعی مانند لینالول در اسطوخودوس یا منتول در نعناع، ترکیباتی با خواص تسکین‌دهنده، ضدباکتری و ضدقارچ‌اند.
آنها اغلب رایحه‌ای ملایم و مطبوع دارند و از نظر روانی موجب آرامش و کاهش اضطراب میشوند.
تحقیقات نشان داده است که استنشاق اسانس‌های حاوی الکل‌های طبیعی می‌تواند موجب کاهش ترشح هورمون استرس (کورتیزول) در بدن شود.
کتونها (Ketones)
کتونها گروه دیگری از مواد مؤثر در اسانسها هستند که در گیاهانی مانند رزماری، مریم‌گلی و نعناع یافت میشوند.
این ترکیبات با تحریک سلول‌های عصبی، به تقویت حافظه، تمرکز و رفع خستگی ذهنی کمک میکنند.
از سوی دیگر، برخی از آنها خاصیت ترمیم‌کنندهٔ بافت‌ها و ضداحتقان دارند و برای درمان گرفتگی بینی یا مشکلات تنفسی مفید هستند.
البته مصرف بیش از اندازهٔ اسانس‌های حاوی کتون ممکن است تحریک‌کننده باشد، بنابراین باید با دوز مناسب استفاده شوند.
استرها (Esters)
استرها معمولاً رایحه‌ای شیرین و گلی دارند و به دلیل اثرات آرام‌بخش و ضداسپاسم شناخته میشوند.
لینالیل استات در اسطوخودوس و بورنیل استات در اسانس کاج از معروف‌ترین آنها هستند.
این ترکیبات تأثیر ملایمی بر سیستم عصبی دارند و باعث کاهش تنش عضلانی، اضطراب و بی‌خوابی میشوند.
به همین دلیل، اسانس‌هایی با درصد بالای استر معمولاً در درمان‌های آروماتراپی برای افسردگی خفیف یا اضطراب مزمن به‌کار می‌روند.
آلدئیدها و فنولها (Aldehydes & Phenols)
آلدئیدهایی مانند سیترال در لیمو یا سینامالدهید در دارچین، خاصیت ضدالتهاب، ضدویروس و آرام‌بخش دارند.
در مقابل، فنولها مانند تیمول و کارواکرول که در آویشن و پونه یافت میشوند، از قوی‌ترین ترکیبات ضدباکتری و ضدقارچ طبیعی به شمار می‌آیند.
با این حال، فنولها ممکن است در تماس مستقیم با پوست موجب تحریک شوند، به همین علت باید با روغن‌های حامل رقیق شوند.
مکانیسم اثر اسانسها بر بدن
تأثیر اسانسها تنها محدود به حس بویایی نیست؛ بلکه از راه‌های مختلفی بر بدن اثر میگذارند.
از طریق استنشاق و سیستم عصبی
زمانی که اسانس استنشاق میشود، مولکولهای معطر آن وارد بینی شده و گیرنده‌های بویایی را فعال میکنند.
این سیگنال‌ها مستقیماً به سیستم لیمبیک مغز بخشی که کنترل احساسات، حافظه و رفتار را بر عهده دارد منتقل میشوند.
این فرآیند موجب ترشح مواد شیمیایی مانند سروتونین، اندورفین و دوپامین میشود که احساس شادی، آرامش یا تمرکز را در فرد تقویت میکنند.
برای مثال، رایحهٔ اسطوخودوس باعث آرامش و خواب بهتر میشود، در حالی که رایحهٔ مرکباتی مانند پرتقال یا لیمو حس انرژی و سرزندگی ایجاد میکند.
از طریق جذب پوستی
زمانی که اسانسها روی پوست مالیده میشوند، به دلیل ساختار مولکولی بسیار ریز خود به‌سرعت از طریق منافذ پوست جذب شده و وارد جریان خون میشوند.
پس از جذب، ترکیبات فعال می‌توانند بر اندام‌های داخلی مانند کبد، قلب یا غدد اثر بگذارند. برای نمونه، اسانس نعناع فلفلی باعث تحریک گردش خون در ناحیهٔ استعمال شده و دردهای عضلانی را کاهش می‌دهد، در حالی که اسانس بابونه اثر ضدالتهاب و تسکین‌دهندهٔ قوی دارد.
اثر بر سیستم ایمنی و هورمونی
بسیاری از اسانسها دارای خاصیت آنتی‌اکسیدانی‌اند، یعنی می‌توانند با رادیکال‌های آزاد مقابله کرده و از سلول‌های بدن در برابر آسیب محافظت کنند.
بعضی از آنها نیز بر تعادل هورمونی تأثیر میگذارند؛ مثلاً اسانس شمعدانی و مریم‌گلی می‌توانند سطح استروژن را تنظیم کرده و به کاهش علائم یائسگی یا سندرم پیش از قاعدگی کمک کنند.
در سوی دیگر، اسانس درخت چای به عنوان یکی از قوی‌ترین ضدباکتری‌های طبیعی شناخته میشود و در تقویت سیستم ایمنی نقش بسزایی دارد.
نکات ایمنی و شیوهٔ استفادهٔ صحیح
با وجود تمام فواید، اسانسها بسیار غلیظ و قدرتمندند و باید با احتیاط استفاده شوند.
مصرف مستقیم بر روی پوست بدون رقیق‌سازی ممکن است باعث تحریک یا سوختگی شود.
بهتر است همیشه اسانس را با روغن حامل مانند روغن نارگیل، بادام یا جوجوبا ترکیب کنید.
همچنین، زنان باردار، بیماران قلبی یا افراد مبتلا به آلرژی باید پیش از استفاده با پزشک یا متخصص رایحه‌درمانی مشورت کنند. استنشاق طولانی‌مدت برخی اسانسها نیز ممکن است موجب سردرد یا تهوع شود، بنابراین رعایت تعادل بسیار مهم است.
جمع بندی
اسانسها در واقع مجموعه‌ای از ترکیبات شیمیایی طبیعی مانند ترپنها، الکلها، استرها، کتونها و فنولها هستند که هر یک به‌صورت منحصربه‌فرد بر بدن انسان تأثیر میگذارند.
این ترکیبات از طریق استنشاق یا جذب پوستی می‌توانند سیستم عصبی، گردش خون، ایمنی و هورمون‌ها را تحت تأثیر قرار دهند و به بهبود سلامت جسمی و روانی کمک کنند.
با وجود این، شناخت علمی این مواد و استفادهٔ آگاهانه از آنها شرط اصلی بهره‌مندی از خواص مفیدشان است. اسانسها اگر به‌درستی و با آگاهی مصرف شوند، می‌توانند پلی باشند میان علم شیمی و طبیعت، و ابزاری قدرتمند برای بازگرداندن توازن میان ذهن و بدن انسان.
سوالات متداول
0
نظر درباره این موضوع نوشته شده است